Afyon Şirket Avukatı
Ahbaplık (Özet) : Ahbaplık, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşatır bir düzen değildir. Ahbaplık, topluluk zarfında insanoğluın sahi elbette davrandıklarını değil, elbette davranmaları icap ettiğini gösterir. Ahbaplık, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Adalet değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene eklemek, maşeri ömürın gerçekleşmesini hazırlamak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Ahbaplık düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin alınsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, muhakkak doğruca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk zarfında insanoğluın iktisat ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte haklar, âdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Ahbaplık, âdemiyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak tamlayan ufuklerdir. Ahbaplık Nedir Ahbaplık, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini hazırlamak maksadıyla konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve kanunların bütünüdür. Daha yaygın bir tanılamamıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri yaşyalnız düzenidir. Ahbaplık Söz Fehvaı Ahbaplık kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazanç” kelimesinin çoğcelil “ah’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakılırsa haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Beceri Fehvaı Ahbaplık dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir tanılamam yapılamamıştır. Kant “Ahbaplıkçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi zarfında yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri bahis alan kısmına Özel Ahbaplık, zevat ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Ahbaplık, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun kafalıca alt dallarıdır. Ahbaplık Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Ahbaplık kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun fehamet yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla menent nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Ahbaplık alanında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Ahbaplık düzenini katkısızlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları kösteklemek karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kelepir kapatma; algı hukukunda algı ve kaçıntıçılık cezaları üzere farklı haklar dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasal ufukleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan haklar, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbikî yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet zarfında bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun tatbikî amacını, maşeri gerçeklik belirler. Ahbaplık bu fonksiyonu ile topluluk zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun yapısından meydana gelen ihtiyaçlarını alınlamaya çallıkışır. Ahbaplık bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni ömürın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Ahbaplık düzeni, insanoğlunun katıksız yapısına ve bundan müterakki mevrut gereksinimlerine birebir olgunlaşmak zorundadır. Ahbaplık önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de sadıkdır; ekonomik yokluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Adalet Ahbaplık bu fonksiyonu ile belli bir tertip şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanılamamıyla doğruluk, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olgunlaşmak üzere iki farklı anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet manaında zatî bir özelliği deyimler. Kişi her zaman haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni çevirmek yolunda daimî ve değmeslekmez bir çaba gösterir. İşte bu iktisat ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk nosyonı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar alanında hukuki fehamet olarak laf konusu olan doğruluk de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum karınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini karıneren kurallar mecmuü olarak haklar, bu değerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek durumunda bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Ahbaplık normlarında doğruluk acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir fehamet niteliğindeki adalettir. Ahbaplık bir topluluk düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım bulunan düzeni korumak, gerekse onu değmeslektirmeyi meşrulaştırmak karınin her zaman adalete kafavurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta alınmıza yerleşmiş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim haklar manaında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan haklar düzenlerinin kendisine birebir olup olmadığı açısından bir fehamet ve istimara ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve aksi alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans zarfında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşyalnız uyacak, hem de bu maşeri ömürın amerikan barış zarfında sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çallıkışacaktır.